Titel, dedikation m.m. på latin

• Titel
• Tekst til træsnit
• Dedikation
  
• Citat
  
• Anbefaling
  
• Efterskrift til læseren
• En skoledrengs bøn
• Til Momus
  
• Kolofon
  

MATTHIÆ PORSI, DE NOMENCLATVRIS ROMANIS, RECENS DANICE FACTIS, PARI GRÆCARUM REcensione; LIBRI IV. AD POTENTISSIMI DANIÆ; SEPTENTRIONISQVE REGEM. Elencho gemino, Latino, et Danico. FRANCOFORTI, Typis Joannis Feyrabendij. M D XC IV.

ICON SERENISSIMI PRINCIPIS DOMINI CHRISTIANI QVARTI, DANIÆ, NORVEGIÆ, VANDALORUM, GOTTORUMQVE REGIS, etc.

REGNA FIRMAT PIETAS.

Magnanimi tantùm, non fert Rex ora parentis,

Pectora sed gestat Patris, Avique simul.

Ergò omen CHRISTI est JANO; nam Templa Scholasque

Pax tegit, et PIETAS DANICA Sceptra regit.

NOMINI MAJESTATIQVE DANORUM SEPTENTRIONISQVE MONARCHÆ. CHRISTIANI QVARTI, FRIDERICI II. FILII CHRISTIANI III. NEPOTIS FRIDERICI I. PRONEPOTIS CHRISTIANI I. abnepotis etc. Regia virtutum Heroicarum indole, illustrissimi.

QVum primùm ex palimpsesto, Nomenclaturas conderem, transferremque Romanas, tantùm abfuit, vt luce eas donandas judicarem, ut etiam perpetuis potiùs tenebris adjudicandas censerem. Extitêre enim, ex Doctrina clari, qvi iidem argumento, et oleum et operam impensius impen[*2v]debant. Sed rebus jam diu prolatis, nescio qvo fato; sive quòd ad exilem hanc tenuitatem se demittere noluerint, Dignitatis qvadam imminutione; Sive censoriam Criticorum virgulam extimuerint: Qvicqvid id fuit, Pueritiæ studiis id certè obfuit. Iccircò programmata Nomenclaturarum, qvæ ego in adversariis meis abdidissem incóndita, tanqvam Sibyllæ folia reqvisivi, collegi, recensui; Eo fine, ut aliqvid saltem adjumenti, in hoc meo otio, patriis conferrem pædagogiis: Dum alii, pro magis divinis, sacra fecerint Palladi et Minervæ.

Necessaria omnino est, Scholis et Ecclesiis, lingvarum cognitio, inprimis verò istarum, qvæ Servatoris nostri, JESU CHRISTI epigraphe, in ara crucis, sunt nobilitatæ. Nisi qvis, pro luce tenebras, pro fontibus limpidissimis, malit turbatos rivos, putidásve havrire lacunas. Dignitas ergò præstantiaqve lingvarum, [*3r] fuit, ab heroicis usqve temporibus commendatissima, qvà lingua, qvà lavrea. Jiqve, penes qvos rerum summa est, et Rerumpublicarum momenta vertuntur, non contemnendam hisce disciplinis operam collocabant. Mithridates Rex Ponti, ad gubernacula duorum et viginti regnorum sedens, totidem Linguis jura dixit, Legatisque sine interprete, singulis respondit. Cleopatra, Aegypti Regina, tanta excelluit svaviloqventia, ut una omnium oculos et avres, ad se converteret, ubi diversis Gentibus, eleganter, diversis responderet idiomatis. Nolo commemorare ea, qvæ de Pompejo, Plutarchus recitat, qvantum obfuerit ei lingvarum imperitia, in bello Actiaco, ubi victus à Cæsare, pulsusque in Aegyptum, transfixus expiravit. Sunt igitur lingvæ, non solùm ornamenta in Heroibus, verùm avrei hami, qvibus urbes, maria, littora, et regna, Reges expiscari solent. [*3v]

Verùm, qvid de exteris multa? Suspice expectatum quod habes, DANIA, exemplum; CHRISTIANUM QVARTUM, Regem nostrum clementissimum, artibus et linguis heroicè excellentem, cujus ingenii acumen (præfiscine) elegantemque eruditionem, Docti omnes et admirantur et venerantur; Majori certè evlogio, qvàm Alexandrum Macedonem, qvi licèt ab Aristotele plurima, Pietatem tamen veram, litteris non conjunxit.

Sacrosanctum fœdus conformat, confirmatque LINGVA ROMANA, inter Evropæos, dum jam diu, inter sese isto facundo Mercurio colliguntur, et colloqvuntur. Dignum admiratione, qvomodo divinitùs conservata fuerit, revolutâ fatali istâ Monarchiarum periodo. Dum Parthi Persicum, Arabes Punicum, Turcæ et Tartari Græcum, Gothi Latinum, Latini Gallicum et Hispanicum, corrumpunt deprauantque Sermonem. Translato in Orientem im[*4r]perio Romano Gothi, Vandali, Longobardi, Franci, Normanni, miserrimè Italiam afflixerunt, pavlatimque unà cum lingva, ut Poëta cecinit,

Excessere omnes, adytis, arisque relictis,

DI, quibus imperium hoc steterat.

Græcia, itidem florentissima Musarum Sedes, profligatâ omni Humanitate, sacrisque peremptis, Scythicâ contaminata est Barbarie, nil, præter mortem et sangvinem, spirante. Inde, Musæ in Exilium ejectæ, Alpes transvolant, et in Italia cultæ, à Chrysolora, Trapezuntio, Gaza, Argyropilo, et aliis Græcis, qvi illam funestam Musarum anatomen, salutari Mithridatico curabant, inqve alias Nationes, qvasi per manus tradebant.

Hæc sunt lingvarum fata; immutatio, corruptio, confusio. Hæ peregrinationes. Exilia. Interitus. Παλιγγενεσία.

Exinde Docti, rationem addiscendarum lingvarum studiosissimè conscripse[*4v]runt; alii aliam, verùm in hoc consentiunt omnes, cognoscendam esse priùs, rerum Nomenclaturam, sine qva, omnis qvi suscipitur, frustrà suscipitur labor.

Idipsum ego, illustrissime Rex, in hisce pagellis, pro Patria tentavi. Filumqve Ariadnæ, qvod secutus sum, in hujus scriptiunculæ incunabulis, liqvidò demonstrabo.

Imperium ubi stetit Romanum, et splendor puræ putæqve Latinitatis fulsit, populari linguæ communione; versabantur in urbis, ut orbis, Theatro, Arabes, Hebræi, Syri, Græci, Hispani, Galli, Barbari. Hi, alias atqve alias introduxêre, cum rebus peregrinis, voculas, qvas Romani, tum in deliciis habuêre, et avribus peregrinantibus, delicatè excepêre. Ista una est Nomenclaturarum difficultas. Accedit altera, ex ipsa Italia, in regiones plurimas tributa. Non tantùm Latium Latinè, sed vicini, utpote Campani, Vmbri, Thu[*5r]sci, Sabini, Lucani et alii, Italiam incolentes, Populi, ex sua contribuêre dialecto, voces, loqvendiqve formulas, qvæ etiamnum, apud majorum Gentium Avctores, remansêre.

Hæ sunt priscæ Antiqvitatis Latinæ difficultates; Hæc nuda fundamentorum adumbratio, modò ætatis ratio accesserit, qvorum vindicias liberali asserere stylo, conabor, dum tenui filo, OBSCURIS LUCEM, DUBIIS NATALEM, ET PEREGRINIS PATRIAM, studeo dare, indicare, demonstrare.

Sub avgustissimo imperio tuo, clementissime Rex, quòd hæc lingvarum deponam tyrocinia, facio submissè, nusqvàm rectiùs, qvàm apud summum Ecclesiæ, Scholarumqve Nutricium. Orant ergò Musæ omnes, obsecrantqve Scholæ, licere, ex tuæ Majestatis Genio, ea sperare, qvæ ex meo neqvibant ingenio. Longiùs non abeam. [*5v]

Rex ille Regum, Dominusqve dominantium, Serenissimam Majestastem tuam, ista agentem, cev Davidem, Asam, Jehosaphat, magnificè crescere faciet; diuqve Majestatem Tuam hisce Regnis, Musisqve commodet, æternaqve lavde, florentem virtutis tuæ Gloriam conservet. Francofurti ad Mœnum, M. D. XCIV. 2. Maji, qvo die, inclytus Parens Tuæ Majestatis FRIDERICUS II. divinæ recordationis, Rex Daniæ, etc. celebrioribus Regni Comitiis, contulit Fevdum ducatus Slesvvicensis, Johanni, et Adolpho, Patruis, Holsatiæ Ducibus; Otthoniæ Fionum, Anno 1580.

CLAVDIUS IMPERATOR.

Omnia quæ nunc vetustissima creduntur, nova fuère; inveterascet hoc qvoqve. Et qvod nunc exemplis tuemur, inter exempla erit.

IN NOMENCLATOREM TRILINGVEM, ORNATISSIMI ET HVMANISSIMI VIRI, DOMINI M. MATTHIÆ Porssij, ad studiosam juventutem Danicam, carmen, scriptum à Johan. Johannis Hall. Francofurti.

Nox erat, vt solitas spectarem rumpere lances,

Terribili fremitu, litem et amicitiam.

Astitit attonito Dæmon mihi scire volenti

Principium motus, motus et antidotum:

Donec mens dixit, Furiæ volitant et Erynnes,

Mercava divinum negligit, et Numerum,

Negligit Astræam cælo deducere pulsam,

Et mentem in lingva despicit ambigua.

Panthoides Calaber tenebris sua lucida sparsit

Semina, qvà volucris compede septa manet:

Nec lasciva urbes qvateret turresqve casasqve,

Vt via nulla rotæ pervia, nulla rati.

Hanc tamen inversim, magicos diffundere odores,

Qvi varias turbas, et mala damna fugant:

Ne tibi completos grave sit siluisse per annos,

Ignibus obscuris dum cupis esse prior:

Ac velut havd medicas Parnassus continet omnes

Libanus aut herbas, omne vel Indus ebur:

Soles mutabis varios, gentes, populosque,

Visendus Tanais, cum Rhodano atque Tagus.

Vt cavtè fugiant terræ, Scyllamqve salutes,

PORSSIUS hic magnes, et Cynosura dabit: [Q5v]

Qvæ facili radio cæcum mare findit et undas,

Ordine Nestoreo, et Socraticis tabulis.

Mercibus Attalicis non venit tempus et usus,

Commutat damnum mercibus Italicis.

Promentem reliqvum compressit Lucifer: inquit,

Cætera Pythagoras, doctaqve Stoa dabit.

Lux erat et Genii mirabar verba fidemqve,

In labiis positum, desipere et sapere.

Ergo age primæ vos calathis hos carpito flores,

Vt tua congesti tempora nuda tegant.

LECTORI SALUTEM

ECCLESIÆ, in hac vita peregrinanti, monstravit singulari munere, Deus, per Spiritum sanctum, viam regiam et illustrem, in lingvarum excellentia, sitam. Eandemque Scholis, ceu Ecclesiæ seminariis, unicè commendavit; sive in Oraculis sanctis progredi; sive flexuosum juris, justitiæque tramitem metiri, avt denique subtiles Philosophiæ gradus scandere libeat, luculenter nunc, et expeditè liceat. Primæ avtem literaturæ semitam ingredienti indigitant, hæ pagellæ, et orthographiam sartam tectam, et tralationem Danicam, qvam fieri potuit, propriissimam. Veteri parœmia, in triviis est decantatum illud, LINGVA QVO ABIS? URBES UT ÆDIFICEM. Optarem profectò, ut hæ linguæ abirent, Scholas ædificatum; ut illæ, qvod Ennius gloriabatur, se tribus de cordibus, animi concepta, exprimere posse, (hoc est, tribus lingvis, Latina nempe, Græca, et Thusca) Illæ inqvam Scholæ, trium lingvarum studia, cordatè aggrederentur. Experirentur qvidem Musas faciles, Deumque tam pios et honestos cursus promoturum, et ad optimum tandem finem producturum.

Si æqvo æstimio, Lector candide, primitias hasce laborum susceperis; Altera hujus opellæ parte,

DE VERBIS, EORUMQVE COMPOSITIS.

ADVERBIORUM CONNUBIO, ETC.

[Q6v] inscripta, brevi, Divinâ Benignitate, te demerebor. Dominus Deus studia nostra servet, et dirigat suo sancto Spiritu vsque in vitam æternam. Amen.

Vive qvasi qvotidie moriturus: Sicque morere, ut vivas perpetuò, moriturus nunqvam. Ne te fallat, vitæ incertæ, vitrea fiducia.

PRECATIO PUERI, IN SCHOLAM ABEUNTIS.

Domine, qvi fons es sapientiæ omnis et doctrinæ, qvando pro singulari tua bonitate, hoc mihi præstas, ut bonis artibus imbuatur hæc mea pueritia, qvæ mihi ad sanctè honesteque vivendum sint adjumento: mentem qvoqve meam, qvæ cæcitate alioqvi laborat, illustrando, simul effice ut ad percipiendam doctrinam sim idoneus. Memoriam qvoqve meam confirma, ne illa mihi excidat. Cor denique meum guberna, ut ad proficiendum voluntarius atqve etiam avidus accedam: ne mihi hæc qvam tu nunc concedis facultas ignavia mea pereat. Proinde Spiritum in me tuum infunde: Spiritum, inqvam, intelligentiæ, veritatis, iudicii, ac prudentiæ: ne successu studium meum careat, et irritus sit erga me magistri labor. Porrò qvodcunqve studii genus suscipiam, fac ut illud in rectum finem destinare meminero: nempe, ut te in Christo Filio tuo cognoscens, plenam salutis et vitæ fiduciam in tua gratia collocem; teqve vero et accepto tibi obseqvio colam: atqve ita, qvicqvid addiscam, mihi sit ad rectam pietatis regulam adminiculo. Adhæc, qvum humiles sapientia, rectos corde notitia tui illustraturum te promittas: superbos verò et improbos dejecturum te denunties, ut in sensu suo evanescant: peto ut me ad veram humilitatem formare velis, qva me tibi primùm, deinde etiam ijs qvi mihi tua avtoritate præsunt, docilem et obseqventem exhibeam. Insuper, ut cordi meo, evulsis inde vitiosis cupiditatibus, serium qværendi tui desyderium insculpas: qvo me iam nunc præparem ad serviendum tibi in eo vitæ genere, qvod mihi qvum adolevero, constitues. Fac me voti compotem, pater misericordiæ, per Iesum Christum, Dominum nostrum. Amen.

IMPRESSVM FRANCOFORTI AD MOENUM APUD JOANNEM FEYRABENDIUM. M. D. XCIIII

_____________________

[1] SAPIENTIÆ] SAPIENTIA